In aflevering 1-2008 van "Art of Living" (in Maart verschenen)

Op een regenachtige winterdag arriveerden uw verslaggeefsters van 'the art of living' bij de boerenschuur in het Noord-Hollandse Den Ilp van wij-len Anton Heyboer (1924-2005) en zijn meisjes, zoals hij zijn geliefde vrouwen altijd noemde. Aanleiding voor ons bezoek is een expositie in het Amstelveense Museum Jan van der Togt, waar vanaf 20 maart een aantal nooit eerder vertoonde werken van Anton Heyboer te bezichtigen zijn. Ook vroege werken die voor het laatst in de jaren zeventig in het Stedelijk Museum geexposeerd zijn, zullen weer in de openbaarheid getoond worden. Kleine maar ook metersgrote etsen, fotocollages, tekeningen, de bekende 'Kippen' en Vinkeveners', er is een selectie van het beste werk gemaakt dat jaren opgeslagen heeft gelegen. Omringd door de indrukwekkende verzameling honden van Anton spraken we met zijn vier vrouwen, Maria, Joke, Lotti en Marike, over zijn bijzondere levensloop en de invloeden op zijn kunst.

Verborgen kopstukken van Anton Heyboer
Expositie in Museum Jan van der Togt

Anton: "Ik maak geen kunst, mijn leven is kunst."

De legende Heyboer
Anton Heyboer was, met zijn excentrieke polyamoreuze levensstijl, al tijdens zijn leven een soort mythe geworden. Zijn kunst werd hierdoor wel een beetje ondergesneeuwd, maar toch mag zijn belang als kunstenaar niet onderschat worden. Zijn werk is opgenomen in talloze museale collecties over de hele wereld en hij is diverse malen onderscheiden, zoals een Eredoctoraat in de etskunst van de Academie van Florence. Helaas is hij niet meer persoonlijk te interviewen over zijn kunst, maar zijn vrouwen hebben in geschriften, cd's en films zijn legende levend gehouden.
Heyboer werd in 1924 geboren te Sabang, op het eiland Pulau Weh, ten noorden van Sumatra. Vijf maanden later verhuisde het gezin - hij had nog een ouder zusje - naar Haarlem. Vele verhuizingen volgden, maar voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog keerde het gezin weer terug naar Haarlem. In 1943 werd Heyboer opgepakt door de Duitsers en hij werd gedwongen om in Duitsland in de wapenindustrie te werken, een ervaring die de rest van zijn leven sterk heeft beinvloed. Anton onthult in het boek 'de filosofie van een oorspronkelijke geest': "Ik kwam in Berlijn terecht en moest werken bij de Karl Jung fabrieken, waar je vanuit het voddenpakhuis werd bewaakt door een Gestapo man, een aardige man, een oorlogsinvalide." Hij kreeg roodvonk en difterie en werd overgebracht naar het Prenz Lauerberg gebouwencomplex. "Ik moest de volgende dag helpen dode lichamen te gaan ruimen, want de hoofdkwartieren van de Gestapo aan Unter den Linden waren gebombardeerd en alle koortsvrije patienten moesten daarheen. Een Duitse bewaakster keek mij lang aan en schreef 's avonds om 5 uur op een papier 'Entlassungs-befehl'. Een Poolse vrouw, Sinaida Socolowa bracht het me in de nacht en eigenlijk is zij de basis van mijn verdere leven." De hoofdpoort van het complex werd bewaakt door een Pool en Sinaida liep naar het hokje waar de bewaker zat. "Even later gingen de deuren open en stapte ik in de sneeuw met een sneeuwvlakte voor me, vrijheid!" De vrouw 'Sinaida' keert terug in een grote serie collages waarin hij met foto's, teksten en verfstreken haar invloed verbeeldt. Een houtskooltekening op papier (1949) is onder meer een prachtig werk dat hij gemaakt heeft na zijn vlucht uit Duitsland, toen hij zich moest schuilhouden in een klein bootje tussen het riet van de Vinkeveense plassen. Van dergelijke 'Vinkeveners' heeft hij series tekeningen en schilderijen gemaakt.

Systeem als structuur van de ziel

Na de oorlog leidde zijn zwerftocht naar Drenthe en tijdens deze route tekende hij diverse boerderijtjes die later weer terugkeren in zijn werk. Hij ontmoette kunstenaar Jan Kagi en ging met hem naar Parijs.. “We leefden van stokbrood en druiven, maar in die tijd kwamen heel mooie tekeningen tot stand, de echte Heyboeren. Eigenlijk heb ik als een dier alles overleefd." Een moeilijke periode in zijn leven brak aan, Anton besloot zich in 1951 vrijwillig op te laten nemen in een inrichting in Santpoort. Hij kon daar echter alleen uitkomen als hij een onderkomen had. Hij kreeg hulp van Godfried Bomans, die hem onderdak bood in 'Paradijsje’ , een vroeger jachthuis van een grote buitenplaats bij Haarlem. Volgens Anton is de mens Heyboer in de inrichting verdwenen, maar de kunstenaar in hem overwon, want hij kwam heel creatief uit zijn zielsziekte. Na zijn opname ontwikkelde hij ook het zogenaamde svsteem. Het lijkt voor buitenstaanders een moeilijk te doorgronden mix van katholicisme en zenboeddhisme, maar het is een symbolische weergave van Heyboer's unieke zienswijze op de wereld. Vrouw Lotti vertelt hierover: “ het is essentieel om zijn werk te begrijpen, het systeem is de structuur van de ziel hij moest iets vinden, anders werd hij gek, dus het is een soort houvast. En met dat systeem kon hij uitvinden waarlangs hij leefde.” In zijn werk is het ‘systeem’ een terugkerend element, wat ook op de expositie te zien zal zijn. Evenals tekeningen uit de kristallen-serie, Heyboer was gefascineerd door kristallen. “ Een van de kenmerken van zijn werk was dat hij in één keer en lijn kon neerzetten, die meteen goed was, dat kon Picasso ook. Die hij trouwens bewonderde. In het begin van zijn werk werd hij ook wel beïnvloed door Van Gogh”, aldus Lotti.

Commune van vrouwen

In 1960 ontmoette Anton de eerste van de vijf bruiden, Maria, waarna in de loop der jaren nog vier vrouwen in zijn commune inden Ilp toetraden. Stuk voor stuk interessante, intelligente dames, dus Anton moet wel een heel bijzondere man zijn geweest dat in hun jonge jaren op hem vielen. Maria, de oudste bruid, maar nog altijd met een mooie, sophisticated uitstraling, vertelt: “ ik was 19 en Anton was 36, daarvoor was hij ook al drie keer getrouwd.” Het was voor haar natuurlijk niet makkelijk toen de tweede bruid zich bij Anton voegde. “ Ik was echt gek op hem, dus ik kon het wel begrijpen, maar ik wilde wel weten of ze het echt meende, dus niet een avontuurtje, anders vond ik het niet goed.” Ze gunde het Anton en ze vertrouwde hem. “ We zijn alle vier helemaal verschillend, we hebben alle vier geleerd om elkaar te accepteren, in dat verschillende juist, dat is dus heel anders als zo maar lief vinden. Als je die verschillen accepteert, dan wordt dat ook aan jezelf toegevoegd. Je wordt eigenlijk meer vrouw met dat deel van die ander erbij. Je kunt die ander niet kwetsen en daarom zijn we ook zo compleet, omdat we allemaal een facet van de anima zijn, het archetypische vrouw-beeld", aldus Maria.
De vrouwen hebben ook allemaal meegeholpen aan het ontstaan van zijn werk, ze hielpen bij het drukken van de etsen, het teren en het inkten. Anton zei altijd: "jullie zijn mijn grootste kunstwerk." Tevens hebben ze samen het bouwsel opgebouwd waarin ze leven. Het heeft een heel besloten sfeer, die doet denken aan films en verhalen over bijzondere gemeenschappen die in harmonie leefden in onderaardse gewelven. Het werd vaak sensationeel voorgesteld in de pers, maar hun levensomstandigheden zijn behoorlijk primitief, zo zijn er geen luxe sanitaire voorzieningen, alleen koud water. Binnen de vrouwengemeenschap heerst een bepaalde taak-verdeling, zo is Joke de aanpakker, ze kookt ook, vroeger deed Maria dat ook, maar jaren geleden is zij ernstig ziek geweest en zij geniet nu van haar rust. Marike heeft veel met het werk geholpen, zij was het 'artiestenmeisje'. Lotti doet veel 'hoofd'werk, zoals het bijhouden van de website en Petra, de vijfde vrouw - die niet aanwezig was bij het gesprek - runt de galerie annex winkel en het terrein daar omheen.
In 1984 verliet Anton de wereld van de kunsthandel en begon hij zelf met de verkoop van zijn werk. Zijn vrouwen, die een VOF hebben gevormd, en de kunst zorgden ervoor dat ook zijn verdere leven een 'piece of art' werd. Het lintje waarmee hij in 2002 tot ridder in de Orde van Oranje Nassau werd onderscheiden, betekende voor hem de erkenning door Nederland, in de persoon van Koningin Beatrix. Gegeven door een vrouw en hij vond dat alleen een vrouw zo'n erkenning aan een artiest kon geven...
Tekst: Joanna Rooijackers & W.D. Young Fotografie: Jeroen Leclercq
Brood komt van een graankorrel,
Die,
mits de korrel ongeschonden blijft,
en in goede omstandigheden bewaard,
Eeuwen goed blijft,
Het graan uit de piramiden van Egypte
kiemt nu nog,
Een graankorrel geeft dus
De eeuwigheid weer
Anton Heyboer
Freek de Jonge zal op donderdag 20 maart de expositie officieel openen. Anton Heyboer zou hierom zeer ver-heugd zijn geweest, hij bewonderde hem en voelde een bepaalde verwantschap met De Jonge.
De expositie is te zien
van 20 maart t/m 4 mei 2008
Museum Jan van der Togt
Dorpsstraat 50
1181 JE Amstelveen

www.jvdtogt.nlWilt u de nieuwsbrief in uw inbox ontvangen? Mail dan naar Lotti

Anton Heyboer, 1924-2005    SITEMAP